Có những cuốn sách giống như một người bạn cũ – không ồn ào, không phô trương, nhưng một khi đã bước vào tim ta thì ở lại mãi mãi. Cây cam ngọt của tôi là một cuốn sách như vậy. Nhẹ nhàng mà thấm sâu, đau đớn nhưng không tuyệt vọng, câu chuyện về cậu bé Zézé khiến người đọc phải lặng đi – không phải vì cốt truyện phức tạp, mà vì nỗi buồn cứ từ từ lan ra, như mực loang trong nước.
Zézé chỉ mới 5 tuổi, nhưng cậu đã phải sống trong một thế giới người lớn khắc nghiệt, nơi mà những giấc mơ trẻ con bị coi là ngớ ngẩn, nơi mà những cái ôm được thay bằng những trận đòn roi. Cậu bị gia đình bỏ rơi về mặt cảm xúc, bị đánh đập, bị hiểu lầm – nhưng thay vì khép lòng mình lại, Zézé lại mở rộng trái tim ra để yêu thương… một cái cây.
Cây cam ngọt trong truyện không chỉ là bạn đồng hành, mà còn là nơi trú ngụ của những ước mơ nhỏ bé, nơi mà Zézé có thể là chính mình: ngây thơ, yếu đuối, khao khát được nghe và được ôm lấy. Khi cả thế giới quay lưng lại với cậu, cây cam vẫn ở đó – lắng nghe và không bao giờ phán xét. Và có lẽ, đó là một trong những điều đẹp đẽ nhất mà cuốn sách mang lại: trẻ con không cần gì nhiều – chỉ cần được thấu hiểu.
Dù sống trong bóng tối của nghèo đói và bạo lực, Zézé vẫn may mắn có được một ánh sáng ấm áp mang tên ông Bồ – một người bạn già đầy nhân hậu. Giữa hai con người tưởng như xa lạ về tuổi tác và địa vị lại nảy nở một tình bạn thuần khiết, đầy yêu thương. Qua ông, Zézé lần đầu tiên cảm nhận được tình thương vô điều kiện – thứ tình cảm mà lẽ ra bất kỳ đứa trẻ nào cũng xứng đáng có được từ những người thân yêu nhất.
Thế nhưng, như chính cuộc đời đã nhiều lần chứng minh: những điều đẹp đẽ thường không ở lại lâu. Khi Zézé mất đi ông Bồ, khi cây cam bị chặt, tuổi thơ của cậu cũng vỡ tan – theo đúng nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Đó là lúc Zézé không còn là một đứa trẻ nữa. Cậu trưởng thành không phải vì lớn lên, mà vì bị tổn thương quá sớm.
José Mauro de Vasconcelos đã viết nên câu chuyện này bằng thứ văn chương giản dị, gần như là lời thủ thỉ của chính Zézé. Ông không cố gắng tạo kịch tính, không "ép" người đọc phải thương cảm – nhưng càng đọc, ta càng cảm thấy trái tim mình mềm đi, vỡ ra từng chút một. Từng lời nói hồn nhiên của Zézé, từng suy nghĩ bé bỏng, từng giấc mơ nhỏ nhoi đều mang một sức nặng bất ngờ. Văn phong không cầu kỳ, nhưng lặng lẽ chạm vào chỗ sâu nhất trong lòng người đọc.
Dù được xếp vào thể loại văn học thiếu nhi, Cây cam ngọt của tôi thực chất là cuốn sách dành cho mọi lứa tuổi. Người lớn đọc để học lại cách thấu hiểu con trẻ. Trẻ con đọc để thấy mình được đồng cảm. Đây là một lời nhắc nhở dịu dàng – rằng trẻ em không chỉ cần ăn no, mặc ấm, mà còn cần được yêu thương bằng cả trái tim.
Không phải vì nó bi thương, mà vì nó thật quá – thật đến mức bạn sẽ nhận ra chính mình trong những lần Zézé bị la mắng, những lần cậu bé mơ mộng hay tự trách bản thân chỉ vì không ai ôm em một cái. Đọc xong, bạn sẽ muốn quay về quá khứ, để ôm đứa trẻ từng là mình – hoặc để ôm một đứa trẻ nào đó hôm nay đang phải trưởng thành quá sớm.